مفهوم آموزش و تأثیر آن در معماری مسجد–مدرسه‌های دوره قاجار

در گذشته هستة مرکزی آموزش دانش اسلامی در مساجد بود، چون نخستین مکانی که در سده‌های نخستین اسلامی به منظور آموزش مورد استفاده قرار می‌گرفت؛ مسجد بود. از همین رو مسجد از دیرباز تاکنون در کنار کارکرد عبادت، مکان گردهم‌آیی مسلمانان و کسب علم بوده است. این تحقیق به پیدایش مراکز آموزشی-مذهبی که همان مسجد-مدرسه‌ها هستند، می‌پردازد و چون عمدۀ این مراکز در زمان قاجاریه ساخته شده‌اند، جمعیتّ آماری را مسجد- مدرسه‌های این دوره تشکیل داده است. این مقاله در نظر دارد تا با بررسی مدارس دورة قاجار و ویژگی‌های آن به آزمون کیفیتّ آموزش در این مدارس بپردازد. روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش تفسیری-تاریخی است و تحلیل‌های مربوط به بناها با روش استدلال منطقی صورت گرفته است. در جمع-آوری اطلاعات از اسناد و متون تاریخی، منابع کتابخانه‌ای استفاده شده است. در این مقاله به منظور بررسی مفهوم آموزش، سه مورد از مسجد-مدرسه‌های دوره قاجار به روش نمونه‌گیری هدف‌مند انتخاب شده‌اند. نتایج نشان می‌دهد اولاً مفهوم آموزش و شیوه‌های آموزشی در طول دوره قاجار، تغییراتی داشته است. ثانیا این تغییرات در مفهوم آموزش باعث به ایجاد تنوع فرمی و شکلی و تغییرات در کالبد و معماری مدارس شده است؛ این نکته در پلان بنا، عملکرد داخلی بنا از جمله تغییر در دستگاه ورودی، حیاط مدارس، تعداد و کیفیت حجره‌ها مشهود است.